कामाख्या

नमस्करोतीति। न चात्र कृधात्वर्थफलेऽन्वयविवक्षायां द्वितीयायाः, नमः पदार्थेऽन्वविवक्षायां चतुर्थ्याश्च प्राप्तेर्व्यवस्थितत्वात् कथं द्वितीयाप्रवृत्तिकाले चतुर्थ्याः प्राप्तिरिति वाच्यम्। नमः पदस्य कृधात्वर्थनमस्कारार्थद्योतकतया स्वनिष्ठापकृष्टत्वप्रकारकबोधानुकूलव्यापाररूपनमस्कारघटकबोधान्वयमात्रेणैवोभाभ्यामन्वयलाभादेकदैव विभक्तिद्वयप्राप्तेः सत्त्वात्। नमस्यति देवानित्यत्र तु नमः पदस्यैव नमस्कारार्थवाचकत्वाद्धातुत्वाच्चोभयोर्युगपत्प्राप्तिः सुलभेति बोध्यम्। क्रियाजनकेति। क्रियानिष्ठविशेष्यतानिरूपितक्रियाकारकभावसम्बन्धावच्छिन्नप्रकारताप्रयोजकविभक्तित्वमित्यर्थः। तेन चतुर्थ्यर्थोद्देश्यत्वस्य उद्देश्यत्वं जानामीति प्रतीत्या क्रियाजनकार्थत्वेऽपि उक्तप्रकारकाप्रयोजकत्वाभावेन न दोषः। मातुः स्मरतीत्यादौ मातृविषयकस्मरणप्रतीत्या षष्ठ्यास्तादृशप्रकारताप्रयोजकत्वविरहः। किञ्च कारकत्वव्याप्यकर्तृत्वादिबोधकविभक्तित्वन्तत्त्वमिति न कोऽपि दोषः।प्रथमायाअपीति। अभिहिते प्रथमेति वार्तिकस्वारस्येन प्रथमाया अपि कारकार्थत्वादिति भावः। भाष्येध्वनितमिति। तत्र हि अप्रधानग्रहणाभावे पुत्रेण सहागतः पितेत्यादौ पितृशब्दादपि तृतीयामाशङ्क्य अनेन न्यायेन प्रथमया तृतीयाबाधनं कृत्वा तत्प्रत्याख्यातम्। उपपदविभक्त्यपेक्षया कारकविभक्तेरन्तरङ्गत्वमिति न्यायमूलिकेयमिति प्राचीनमतं दूषयितुमाह इयञ्चेति। अतएवेति। अस्या वाचनिकत्वादेव। 'तत्र च दीयत' इत्यस्य कार्यमित्यस्य च प्रोजननिरूपणावसरे मास इति न भावलक्षणसप्तमी। किन्तर्हि औपश्लेषिकेऽधिकरणे इत्युक्तम्। एतेन कारकविभक्तेर्बलवत्वं ध्वनितम्। कैयटेन च उपपदविभक्तेरिति न्यायेनौपश्लेषिकाधिकरणे सप्तमीति स्पष्टमेवोक्तम्। प्राचामुक्तिं खण्डयतिएतेनेति। वक्ष्यमाणप्रकारेण। तन्दर्शयति यस्यचेति। प्राचीनान्तरोक्तमनूद्य दूषयति येत्विति। उभयोरपीति। सत्सप्तम्यधिकरणसप्तम्योः। तदसंगतिः। 'तत्र च दीयत' इति सूत्रोक्तभाष्यासंगतिः। एतेन। 'नमो वरिव' इति सूत्रस्थभाष्यविरोधेन। यत्किञ्चिदिति।' नमः स्वस्ती'त्यादौ स्वरूपसूत्रेण स्वरूपस्यैव नमः शब्दार्थत्वेन तत्सम्बन्धो देवस्य स्वद्योत्यक्रियाकर्मत्वं क्रियया सह तु कर्मत्वमेवेत्यन्तरङ्गबहिरङ्गभावःस्पष्ट एव। वस्तुतस्तु प्रधाननिमित्तकत्वेन कारकविभक्तीनां बलवत्वं तन्मूलकोऽयं न्याय इत्यन्यत्र विस्तरः। ननु नमः पदस्य नामत्वेन तदर्थस्याक्रियात्वात् तत्र क्रियाकारकभावसम्बन्धेनान्वयः कथमित्यत आह अत्रचेति। अन्यत्सुगमम्॥१०३॥