​

कामाख्या

नप्राप्नोतीति। स्वरस्याज्धर्मत्वेन व्यञ्जनादेस्तथात्वाभावात्। स्वरविधाविति। स्वरत्वव्याप्यधर्मावच्छिन्नोद्देश्यताके विधौ कर्तव्ये प्रयोगव्यञ्जनानामविद्यमानवद्भाव इत्यर्थः। ज्ञापकमाहनोत्तरेति। अनेन हि पृथिव्यादिवर्जितेऽनुदात्तादौ उत्तरपदे देवता द्वन्द्वे पूर्वोत्तरपदयोः प्रकृतिस्वरो निषिध्यते। अन्यथा। व्यञ्जनस्याविद्यमानत्वाभावे। अतएवेति। स्वरविधावित्यस्योक्तार्थस्वीकारादेव। शतुरनुम इति। अनुम् यः शतृप्रत्ययस्तदन्तादन्तोदात्तात् परा नदी अजादिश्च शसादिविभक्तिरुदात्ता स्यादिति तदर्थः। अचःकर्तृयकीति। उपदेशेऽजन्तानां कर्तृयकि परे आदिरुदात्त इत्यर्थः। सामान्यतोऽविद्यमानवद्भावे एतत्सूत्रद्वयेऽपि कर्त्तव्ये व्यञ्जनस्याविद्यमानत्वापत्तावजाद्यज्ग्रहणस्य वैयर्थ्यं स्यात्। अतएव। उक्तहेतोरेवअन्तोऽवत्याः। अवतीशब्दस्यान्त उदात्त इत्यर्थः। ह्रस्वनुड्भ्यामिति। ह्रस्वान्तादन्तोदात्तान्नुटश्च परो मतुबुदात्त इत्यर्थः। न चात्रान्तोदात्तादित्यस्यानुवृत्त्याऽस्यापि स्वरोद्देश्यकत्वेन परिभाषाप्रवृत्तिर्दुर्वारेति वाच्यम्। स्वरत्वव्याप्यधर्मघटितधर्मावच्छिन्ना या उद्देश्यदलीयविषयतायाः प्रतिबन्धकत्वं व्यञ्जनस्य नेत्यर्थेनादोषात्। उदश्वित्वानित्यत्रोदश्विच्छब्दस्य अन्तोदात्तत्वेऽपि ह्रस्वान्तत्वावच्छिन्नविषयताप्रतिबन्धकत्वं तकारस्यास्त्येवेति। अजुपरागेति। स्वरविशिष्टाच् सान्निध्येन। अवभासात्। जपाकुसुमादिसन्निधानेन स्फटिकस्य रक्ततादिवत्। भाष्येध्वनितमिति। यद्यपि वस्तुतो व्यञ्जनस्योदात्तत्ववदवभासमात्रन्न तूदात्तत्वम्। तथापि पृथिव्यादिपर्युदासेनाभासात्मकाहार्यज्ञानस्यापि शास्त्रप्रवृत्तिप्रयोजकत्वम् अतिदेशान्तरवदिति बोधनेनादोषात्॥८॰॥