कामाख्या

अनेकान्तपक्षे नानुबन्धकृतमित्यादिपरिभाषात्रयाकरणरूपलाघवेऽपि शित्किदादावारोपकरणम् (१) अनुबन्धसहितात्‌ सौत्रविभक्तिकल्पनम् (२) आनङो नकारे हेतुसत्वेन साध्याभावाद्व्यभिचारः (३)। विधेयेऽदर्शनस्य 'तस्य लोप' इति वाक्यार्थबोधाधीनत्वम् तद्बोधश्च 'हलन्त्यमि'ति वाक्यार्थबोधाधीनः, तद्बोधश्च लक्षणाग्रहाधीनः तद्ग्रहश्चानवयवत्वग्रहपूर्वकशक्यार्थबाधग्रहपूर्वकः अनवयवत्वग्रहश्च प्रकृतहेतुज्ञानपूर्वक इति चक्रकापत्तिरतः सिद्धान्त‌माह - वस्तुत इति। तथा चानुबन्धाः बोधकावयवाः बोधकायुतसिद्धत्वात् यो यस्यायुतसिद्धः स तदवयवः यथा शाखादिः। नकाराद्यनुबन्धस्य सनाद्ययुतसिद्धत्वेन तदवयवत्वम्। ययोर्द्वयोर्मध्ये एकमविनश्यदपराश्रितमेवावतिष्ठते तौ द्वौ परस्परायुतसिद्धौ। न चबोधकानामपि स्वावयवायुतसिद्धत्वेन अवयवावयवत्वापत्तिरिति वाच्यम् , व्यापकत्वविशिष्टायुतसिद्धत्वस्य हेतुघटकत्वेन विवक्षिततया समुदायरूपस्य बोधकस्य स्वावयवाव्यापकत्वेनादोषात्‌। अत्र पक्षे 'गुप्तिजि'त्यादिसूत्रे विधेयताप्रयोजकसनादिपदस्य नकारेत्संज्ञकः सो भवतीत्यर्थः। इत्संज्ञालोपौ हि पक्षद्वयेऽपि सूत्र एव अनुबन्धविनिर्मुक्तपदार्थस्यैवोपस्थितिरिति सिद्धान्तात्। एवमनुवादे, सन्यत इत्यादौ, नकारेत्संज्ञके सशब्दे परे इत्यादिरर्थः। अत एव आटश्चेत्यादेर्नासंगतिः। केचित्तु - अनुबन्धाः बोध्यावयवाः बोधके एवोपलभ्यमानत्वात् सनादि‌घटकसकारादिवत्। स्वं रूपशास्त्रेण बोध्यबोधकयोर्भेदबोधनरूपानुकूलतर्कस्यात्र सत्वेनाप्रयोजकत्वशङ्का न। एवं चानुबन्धसहितस्य बोध्यत्वेन तस्मिन्नेवेत्संज्ञालोपौ न सूत्रेषु। एवं च गुप्तिजादिषु लक्षणया नकारेत्संज्ञक इत्यादिरर्थ इति शेखरोक्तक्लेशोऽपि नाश्रयणीय इत्याद्याहुः। श्रीमद्गुरुचरणास्तु शास्त्रे तत्रोपलम्भादित्यादिना अनुबन्धाः बोधकावयवाः पदत्वप्रयोजकप्रत्ययप्रकृतिघटकत्वप्रकारकोपलब्धिविषयतावत्वे सति तादृशप्रकृतिभिन्नघटकत्व-प्रकारकोपलब्धिविषयताशून्यत्वादित्यनुमानेन न दोष इत्याहुरिति दिक्॥५॥